谁懂荷兰语?
De nieuwe crisis van het kapitalisme:
een socialistische kritiek
Auteur:Chris Harman
Bron:De Socialist,december 2008/januari 2009
De kredietcrisis heeft geleid tot de grootste financiële crisis sinds de Grote Depressie
van de jaren dertig.Waar de vrije markt eerder ongemoeid moest worden gelaten,
nationaliseren neoliberale regeringen nu banken en bieden ze bedrijven miljarden
staatshulp aan.Toch worden de economische vooruitzichten dagelijks somberder.
Waar komt de crisis vandaan en wat zijn de perspectieven?Chris Harman geeft aan
hoe de wortels van de nieuwe crisis liggen in de problemen van het kapitalistisch
systeem als geheel – en wat we ertegen kunnen doen.
Zoals Marx al ruim 150 jaar geleden analyseerde,is de drijvende kracht van het
kapitalisme winst.Deze komt voort uit de uitbuiting van arbeiders,die minder verdienen
dan zij aan waarde produceren.Niet alleen de hoeveelheid winst,maar de verhouding
hiervan tot het totale kapitaal (bijvoorbeeld fabrieken,machines en arbeiders) is
belangrijk.Deze verhouding wordt de winstvoet genoemd.In het kapitalisme heeft de
winstvoet de neiging te dalen.Dit komt door accumulatie,het proces waarbij kapitalisten
om hun concurrenten af te troeven steeds meer investeren in bijvoorbeeld nieuwe
machines.Hierdoor stijgen de investeringen sneller dan het aantal arbeiders,waardoor
de winstvoet daalt.
Om de winstvoet op peil te houden terwijl de investeringen groeien,moet de winst ook
toenemen.Dat lijkt nogal op iemand die besluit van een kleine in een grotere auto te
gaan rijden.Het heeft geen zin om de tank met dezelfde hoeveelheid benzine te vullen.
Als er niet meer brandstof in wordt gegooid zal de auto leeg raken en tot stilstand komen
voor de eindbestemming is bereikt.
Maar de bron van winst is arbeid.Accumulatie betekent dat meer fabrieken en machines
worden gebruikt voor elke arbeider in dienst.Daarom stijgen de investeringen sneller dan
de bron van de winst die nodig is om te blijven investeren.
Kapitalisten hebben manieren om deze trend tegen te gaan.Ze kunnen de winst per
arbeider omhoog krikken door lonen te matigen en de arbeider te dwingen harder en
langer te werken.Ze kunnen ook hopen dat de dingen die arbeiders consumeren
goedkoper worden,waardoor ze in staat zijn per arbeider meer winst binnen te halen.
Maar kapitalisten zijn op termijn niet in staat om de problemen uit de weg te gaan die
voortkomen uit de druk op winstmarges.Elke crisis zal waarschijnlijk zelfs heviger zijn dan
de voorgaande.